Kun je liegen zonder taal?

5 februari 2021

We zouden heden ten dage in het post truth-tijdperk verkeren. Het tijdperk waarin de waarheid heeft afgedaan en tot het stoffig verleden behoort. Kijk maar naar Trump. Die heeft vier jaar lang gedemonstreerd wat toen nog koningin Beatrix een kwart eeuw al zei: “de leugen regeert”. Volgens de zieneres Van Oranje was dat post-truth tijdperk in de vorige eeuw al van start gegaan.

Het doen van dergelijke uitspraken hierover is overigens per definitie een hachelijke zaak. Want als het waar is wat jij zegt, waar sta jij dan met jouw net gedebiteerde waarheid? Toch zeker níét ín datzelfde post-truth-tijdperK dat je net hebt uitgeroepen! Deze waarheidsorakels wagen het, bedoeld of onbedoeld, zichzelf buiten de tijd te plaatsen. En wíl je dan wel geloofd worden? Net als een regerend vorstin die zegt dat de leugen regeert.

Waarheid, het woord alleen al herbergt een levensgroot vraagteken. Waarheid staat vlak naast watheid, wieheid en hoeheid. Als waarheid al in een woord of – vooruit dan maar - in een reeks woorden gevat zou moeten kunnen worden om pas echt geloofwaardig te kunnen zijn, dan is het toch per definitie altijd net mis? Want welk woord is er nou níét onderhevig aan meervoudige betekenissen? Welke zin die er echt toe doet is maar voor één interpretatie vatbaar? Terwijl er toch maar één waarheid is?

Taal is een gemankeerd instrument om waarheid mee uit te drukken. Want taal is een kwestie van afspraken. En het is dan eerst al een heidens karwei om het eens worden. En vervolgens een nog heindenser karwei om het eens te blijven. Want is ook niet elk woord onderhevig aan langzame betekenisverandering?

Wanneer waarheid iets onveranderlijks en universeels zou zijn kun je het dus alleen maar voor de taal uit benaderen. Eerst maar eens kijken, luisteren, proeven, ruiken en voelen en dan maar eens heel nederig proberen daar woorden bij te vinden waar een ander ongeveer hetzelfde bij ervaart. Dat dat verschillende versies van die ene voor ons allen wel degelijk aanvoelbare waarheid oplevert, daar leggen we ons aanwijsbaar niet bij neer. We blijven immers boeken schrijven en artikelen en berichten en gedichten en tweets en appjes. We blijven met en op elkaar in praten. Dat levert behalve kleinere en grotere verschillen van mening ook veel moois op. Literatuur! Gezelligheid. Of aan een half woord genoeg hebben, heerlijk.

En het soms zonder woorden kunnen stellen. Ooit konden we dat heel goed en deden we niet anders, toen onze vroegste voorouders het woord nog niet hadden uitgevonden. We hebben ons ermee kunnen redden, getuige het feit dat wij nu, een miljoen en nog wat jaren later, de nazaten van die taalloze oermensen zijn.

Het heimwee naar de tijd voor de taal is in het bijbelverhaal over de toren van Babel verwoord. Het overwinnen van die verwarring zit in het Pinksterverhaal. De waarheid vóór Babel is de waarheid die vóór de taal uit al in onze botten is komen zitten of daar – door wat door wie – in is gestopt. De waarheid na Pinksteren is de waarheid die geen woorden nodig heeft om gekend te worden, de waarheid die dieper gaat of hoger of verder dan taal.

Dus welnee, geen leugen zo sterk dat hij de waarheid kan verdringen en met recht en naar waarheid zijn tijdperk van oppermachtigheid zou kunnen laten uitroepen. En jawel, dé waarheid bestaat, maar niet in taal.

Dus helaas, wat u net ook gelezen heeft, helemaal wáár was het niet.