Boeddhistisch niksen
Filosoof Jos de Mul ging met zijn vrouw Gerry in Japan op tocht langs een serie boeddhistische tempels. Een pelgrimage zou je het kunnen noemen. Want al meer dan duizend jaar lang gaan er Japanse boeddhisten langs diezelfde tempels en dat diende en dient nog steeds een devotioneel doel. Dat doel dienden de bezoekjes van De Mul en zijn vrouw niet. Of toch?
De 61-jarige filosoof schrijft erover in Trouw. Hoe zijn vrouw van meet af aan wel al tot dat diepere doel achter de schijnbaar voornamelijk toeristische uitstapjes leek te zijn aangetrokken. Want in kathedralen kan ze het ook al niet laten om kaarsjes te branden. En ze gaat dapper voorop in de klim naar soms knap afgelegen en tamelijk lastig te bereiken tempels.
Maar ook de filosoof kan zich wel vinden in de sfeer en zelfs in de inhoud van enkele boeddhistische wijsheden. Zoals het aldus door hem samengevatte kernstuk: “Tijdens ons leven moeten we proberen het lijden van al wat lijdt te verlichten.”
“Wat weerhoudt mij er dan toch van om boeddhist te worden?” vraagt hij zich af. “Ik heb waarschijnlijk toch iets te veel Nietzsche gelezen om mee te gaan in het boeddhistische nihilisme en ascese. Ik wil niet al tijdens mijn leven afscheid van het leven nemen. Juist het inzicht in onze nietigheid en kwetsbaarheid maakt het mogelijk ieder kortstondig moment van geluk intens te beleven. Het Niets is weliswaar een troostrijke gedachte, maar de komst ervan mag wat mij betreft best nog even wachten.”
Wat deze filosoof precies bedoelt met het boeddhistisch nihilisme en dat troostrijke Niets, dat doet hij in zijn essay niet uit de doeken. Ik kan alleen maar vermoeden dat hij het boeddhistische begrip Shunyata op het oog heeft.
Dit woord uit het Sanskriet wordt vaak vertaald als ‘leegte’. En het verwijst naar datgene waar mensen zicht op kunnen krijgen als ze ophouden zich te laten sturen door wat ze denken zielsgraag te willen of juist krampachtig niet willen.
Blijft er dan leegte over? Het grote Niets?
Nou, nee.
Aangekomen bij Shunyata strekt zich voor die onthechte mens een onafzienbare open ruimte uit. Niet leeg, maar juist bomvol met een oneindige hoeveelheid mogelijke toekomsten. Geen vooraf uitgestippeld en afgebakend pad waar je het maar mee moet doen, maar het open veld.
De Mul lijkt te denken dat dat boeddhistische onthechten neerkomt op afscheid nemen van het leven. Bovenop een berg boeddhistisch moeten gaan zitten niksen. Maar het is precies andersom. Je zegt eindelijk hallo tegen álle mogelijkheden die het leven biedt. In plaats van je te laten leiden door je vaste patronen, die je zijn ingegeven door je cultuur, je opvoeding, je opleiding, je werk, opent zich de werkelijke vrijheid van de open ruimte.
Dat is niet niks. Dat is zelfs zo enorm veel dat het misschien wel wat wegheeft van dat Grote Niets, dat ook al zo oneindig is en onvoorstelbaar lijkt. Met dat verschil dat voor iedereen die niet meer kan of wil geloven in het Grote Alles (of zelfs maar in het niet per se kleinere maar wel minder ambitieuze ‘iets’) het Niets het enige is dat overblijft als ons uiteindelijk onontkoombaar toekomstperspectief.
Dan weet ik wel waar ik liever voor ga.
